meltem

Sevgili arkadaşlar,

Su soğutma bir çok kişinin kafasını kurcalıyor. Pahalı mı? performansı nasıl? Sessiz mi? ve daha birçok soru olabilir kafanızda. Bu yazımda bu sorulara bir nebze olsun cevap vermeye çalışacağım.

Şimdi yavaş yavaş yazımıza başlıyalım.

1. Su soğutma nedir? Nasıl işler?

Teoride su soğutma hava soğutmadan çokta farklı değildir. Hava soğutmada işlemcinin üzerine gelen metal (bakır ya da alimünyum) soğutucu parçayı fan yardımı ile soğutuyoruz. Su soğutmada da fanın yapacağı işi su yapıyor. Hava soğutmada CPU Heatsink'ine gelen hava kasanın içindeki sıcak hava olduğu için normal olarak heatsink'e üflenen havada sıcak oluyor ve heatsink çok fazla soğuyamıyor. Bu nedenle kışın ki sıcaklık değerlerimiz ile yazın ki sıcaklık değerlerimiz arasında çok fark oluyor. Su soğutmada ise ısınan CPU Bloğuna her zaman aynı sıcaklıktaki su geliyor ve bu su, havaya göre daha soğuk oluyor.

CPU yük altında kaldıkça ( oyun oynarken mesela) Heatsinki ısıtır bu ısınan metal parçasıda kasa içini ısıtır, kasanın içindeki ısınan hava CPU fanı sayesinde heatsink'e üflenir ve heatsink dahada ısınır. Bu şekilde kısır döngü devam eder ve CPU'nın idle (windows altındaki sıcaklık değeri) ile Load (%100 çalışması sonucunda oluşan sıcaklık değeri) arasında çok fark olur. Soğutucunun kalitesine göre 25-30 dereceyi bulabilir bu fark.

Su soğutmada ise teorik olarak benzer olsada işleyiş olarak daha farklıdır. CPU Bloğu üzerinden her zaman serin su geçer, bu şekilde kasa içindeki sıcak hava asla etkilemez. Bu sayede CPU daha düşük sıcaklıklar da çalışır ve idle ile load arası fark olduka düşüktür. (10 derece civarı olur)

2. Diğer soğutma sistemlerine göre daha mı pahalıdır?

Bu sorunun cevabı çok basit. Evet, daha pahalıdır. Sonuçta hava soğutma; bir heatsink ve bir fandan oluşuyor ama su soğutma; CPU Block, radyatör, pompa, radyatör fanları, hortumlar, rekorlar ve su kabından oluşuyor. Bu kadar parçanın hava soğutmaya oranla daha pahalı olması çok normal.

3. Su soğutma sisteminin riskleri nelerdir?

İlk akla gelen su kaçağı olmasıdır. En büyük risklerden biridir su kaçağı olması, sonuçta bilgisayarın tüm parçaları elektrikle yüklü ve üzerine gelicek su tüm sistemin kısadevre yaptırmasını sağlayacaktır. Yanlız burada önemli bir nokta var. Su soğutmada kullanılacak su asla şebeke suyu olmamalıdır. Benzincilerden yarım litrelik şişesini 50 Kr'a alacağınız SAF SU (ÜTÜ SUYU) olmalıdır. Bilindiği gibi saf su elektriği iletmez ve kaçak durumunda sisteminizi koruyacaktır. Diğer bir sorun ise pompanın bozulması ve su akışının aşırı yavaşlaması veya tamamen durmasıdır. Bu durumda da sisteminiz kendini yüksek sıcaklıkta kapatmaz ise hasar görücektir. Onun için arada bir su akışını kontrol etmeniz gerekir.

4. Herkes tarafından kolayca kurulabilir mi?

Eli tornavida, pense ve ingiliz anahtarı tutan ve bu aletleri kullanabilen herkes tarafından kolayca kurulabilir. Dikkat edilmesi gereken nokta oldukça yavaş ve emin adımlarla ilerlemeniz. Bir bölümü tamamen bitirmeden asla bir sonraki adıma geçilmemesidir.

5. Temel bileşenleri nelerdir?

Şimdi su soğutmada kullanılan parçalara bir bakalım.

1) CPU Blok: İşlemcimizi soğutan su bloğu.
2) VGA Blok: Ekran kartımızı soğutan su bloğu.
3) N/B Blok: Anakartımızdaki Kuzey köprüsünü soğutan su bloğu.
4) Ram Bloğu: Ramlerimizi soğutan su bloğu.
5) Radyatör: Soğutma esnasında ısınan suyu soğutmamızı sağlıyor. Ne kadar kaliteli olursa o kadar yüksek performans alırız.
5) Pompa: Su soğutma sistemimizdeki suyu hiç zorlanmadan basıcak olan aletimiz. Kalitesi çok değişkendir. Sessiz ve güçlü bir pompa istiyorsanız kesenin ağzını biraz açmanız gerekiyor.
6) Fanlar: Radyatörümüzden geçen sıcak suyun en kısa sürede soğuması için kullanılacak fanlardır. Ne kadar kaliteli olurlarsa o kadar sessiz ve performanslı olurlar.
7) Rekorlar: Hortumlarımızı pompa,radyatör, su kabı ve bloklar arasında bağlantı kurmamızı sağlayan parçalardır. Kullanacağımız hortum kesitine göre uygun olanı alınmalıdır. Kaliteli olmalıdır yoksa su sızdırırlar.
8 ) Hortumlar: Su soğutmadaki su akışını belirleyen en önemli etkendir. Kesiti küçük olursa suyun debisi azalır ve buda performansı düşürür.
9) Su kabı: Kullandığımız pompaya uygun olmalı ve en az 750Ml su alabilmeli.

Not: Koyu renkle yazdıklarım su soğutmada kullanılacak en temel bileşenlerdir. Diğerleri istek üzerine takılabilir.

6. Bileşenler arasında en önemli parça nedir ya da neye daha fazla önem vermeliyiz?

En önemli parça yoktur. Herbirinin özelliği ayrıdır. Su soğutma'yı bir zincir olarak düşünün. Eğer içinde zayıf halka varsa, zincir oradan kopacaktır. Onun için tüm parçalar kaliteli olmalıdır.

7. Su deposunun büyüklüğü, pompanın gücü, su bloklarının yapısı bize ne gibi artılar sağlar?

Su deposunun büyüklüğü sistemdeki suyun daha uzun sürede ısınmasını sağlar.
Pompanın gücü, Bloklar da ısınan suyun daha hızlı şekilde oradan uzaklaştırılmasını ve radyatörde soğumasını sağlar.
Blokların yapısı ise CPU'yu daha soğuk tutmamızı sağlar.

8. Piyasada mevcut Su soğutma sistemleri arasında hangisini tercih etmeliyiz?

Hazır satılan setleri önermiyorum. Big Water 735 alıp kullandım ve sorunları hiç bitmedi. Yüksek performans istiyorum diyorsanız kendi sisteminizi kendiniz yapmalısınız. Yanlız o kadar param yok bu işi ucuza bitirmem gerekiyor diyorsanız o zaman hazır sistemlere bakabilirsiniz.

9. Parçaları tek tek almak istersek hangi bileşenlerde hangi markaları tercih etmeliyiz?

İşte burada dana ile kuyruğu yollarını oldukça ayırıyor. Çünkü bu sorunun cevabı tamamen sizin cebinizdeki para ile doğru orantılı. CPU bloklarını ele alalım. 50 YTL'ye de CPU bloğu alabilirsiniz ama 200$'a da CPU bloğu alabilirsiniz. Onun için kuracağınız sistemdeki parçaları paranıza göre seçmeniz gerekiyor.

10. Aldığımız parçalar arasında uyumsuzluk söz konusu olabilir mi? Bunu nasıl anlayabiliriz?

Uyumsuzluk her zaman olabilir. En basiti alacağınız Blokların sizin işlemciniz ve ekran kartınız ile uyumlu olması lazım. Ayrıca kullandığınız hortum ve rekorlarında birbiri ile uyumu çok önemli. Yoksa sistemi ilk çalıştırdığınızda su soğutmanız değil kasa içinde fıskiyeniz olur.

11. Sistem performansında ne gibi avantajlar sağlar? Sıcaklıklardaki düşme stok fana nazaran ne kadar olur?

En büyük avantajı düşük sıcaklık ve stabilitedir. Tabi daha sessiz bir PC anlamınada geliyor bu. Düşük sıcaklık sayesinde sisteminize hız aşırtma uygulayabilir ve performansınızı çok daha yükseklere alabilirsiniz.
Stok fan ile performans farkı konusunda kendi sistemimden örnek vereyim. Intel Q6600 işlemcisi normalde 2.4 GHz'de çalışan 4 tane çekirdeğe sahiptir. Bu nedenle oldukça ısınır. Stok fan ile normalde 50 derece yük altında ise 70 derecelere bulan bir sıcaklığı var. Su soğutmayı kurduktan sonra normaldeki sıcaklık 30 derece, yük altındaki sıcaklık ise 40-45 derece arasına geriledi.

12. Vaad edildiği gibi ses sorununu çözer mi?

Su soğutmada sıfır ses olur gibi birşey söz konusu değildir. Sonuçta sistemde bir pompa var ve radyatör üzerinde de fanlar var. Kaliteli malzeme kullandığınızı varsayarsak stok fana göre daha sessiz olacağı kesindir ama asla sıfır ses olmaz.

13. Hortumların veya su bloğunun ısındıkça sıvı kaçırması gibi bir risk oluşabilir mi?

Sisteminizde silikon hortum kullandığınız sürece bu risk oldukça düşüktür. CPU bloklarında da su kaçırma riski düşüktür ama asla yoktur diyemeyiz. Sonuçta bunlar insan yapımıdır ve her zaman risk vardır.

14. Bu sisteme bilgisayar bileşenlerinden hangilerini dahil edebiliriz?

Bir çok kişinin merak ettiği bir soru bu. Bilgisayarınızda ısı üreten herşeyi bu sisteme bağlayabilirsiniz. CPU, GPU, Ram, anakart, HDD, PSU.

Umarım aklınızdaki sorulara bir nebze olsun cevap olabilmişimdir. Sorular konusunda bana yardımcı olan skywalkertrance arkadaşıma teşekkür ederim.

Su soğutma sistemi parçalarını yakından tanıyalım.

Su soğutmadaki en önemli parça olan Blokları ikiye ayırabiliriz.

1) Su kanallı bloklar

Su blok içinde daha önceden belirlenmiş kanallar boyunca ilerler ve bu sırada geçtiği yeri soğutur. Genelde Thermaltake bloklarında kullanılan bir sistemdir ve çok performanslı değildir. Çünkü suyun gideceği yol kısıtlıdır.



2) Kanalsız ( Yüzey soğutucu bloklar)

Bu tür bloklarda da su bloğun bütün yüzeyi ile temas eder ve tüm yüzeyi soğutur. Su kanallı bloklara göre daha performanslıdır çünkü su tüm blok yüzeyi ile temas içinde olduğundan tüm yüzeyi soğutur. Performans bloklarında bu sistem uygulanmaktadır ve alacağınız blok ne olursa olsun bu sınıfta olmasına özen göstermelisiniz.

Şimdi ülkemizdeki blokların bir kısmını yakından tanıyalım.

a) THERMALTAKE CL-W0010 CPU Su Bloğu

İlk blok sınıfına giren bu bloğumuz uygun fiyatı ile öne çıkıyor. (55YTL civarı) Üzerindeki plexy yüzünden çoğu kullanıcı tarafından sorunlu olarak nitelendirilen bu blok dikkatli kullanıldığı sürece hiçbir sorun teşkil etmiyor. Evrensel yapısı sayesinde hem Intel (S478 / LGA 775), hem de AMD (S754/939/940 ve AM2) işlemcileri ile kullanılabiliyor. Performansı giriş seviyesinde olan bloğumuzu düşük bütçeli kişilere öneriyorum.



b)ZALMAN ZM-WB4 GOLD


2. sınıfa giren bu bloğumuz TR'de bulabileceğiniz en kaliteli bloklardan biridir. Evrensel yapısı sayesinde hem Intel (S478 / LGA 775), hem de AMD (S754/939/940 ve AM2) işlemcileri ile kullanılabiliyor. Performans bakımından üst düzeye yakın bir blok.



c) Zalman ZM-WB3 GOLD

Zalman WB4 Gold ile aynı sınıfta bulunan bloğumuz soğutma sistemi olarak WB4 ama rekor sistemi olarak TT'nin bloğuna benziyor. Soğutma olarak TT ile WB4 Gold arasında kalıyor. Bu bloğumuzda evrensel yapısı sayesinde hem Intel hemde AMD tabanlı işlemciler ile çalışabiliyor.



Bu blokların dışında sadece Intel veya sadece AMD tabanlı sistemlerde çalışan bloklarda var ama o tür blokları ileride yazımıza ekleyeceğim.

Radyatörler

Su soğutma sisteminin soğutma performansının ikinci en önemli parçası ise radyatörlerdir. Ne kadar kaliteli radyatör kullanırsanız bloklarınıza o kadar soğuk su gider ve bu da daha düşük sıcaklıklar demektir. Radyatörleri 120MM, 240MM, 360MM ve daha büyük radyatörler olarak 4 sınıfa ayırabiliriz.

Şimdi radyatörlerimize birkaç örnek verelim.

a) THERMALTAKE W0021

Thermaltake'nin 120MM'lik bu radyatörü giriş seviyesi soğutma isteyenler için üretilmiş denebilir. Sadece CPU, GPU yada N/B soğutmak isteyenler kullanabilir. Bir den fazla blok kullanıcaksanız daha büyük bir radyatör kullanmalısınız.



b) Aqua Airplex PRO 240

240MM olan bu radyatöre 2 adet 120MM'lik fan takarak daha etkin bir şekilde kullanabilirsiniz. 2 adet soğutma bloğu ile sorunsuz bir şekilde kullanabileceğiniz bu radyatörün fiyatıda oldukça makül sayılır. ( ortalama 80 YTL)



c) Alphacool NexXxoS Pro III

Üç adet 120MM'lik fan takabileceğimiz bu radyatör ile en etkili soğutmayı sağlayabilirsiniz. Birçok kişi için yeterli soğutmayı tek başına sunabiliyor.



Bu radyatörlere benzer başka markalarında modelleri mevcut. Ayrıca oto kalorifer radyatörü olan radyatörleride kullanabilirsiniz. Daha ucuz olan bu radyatörler içinde en ünlüsü Tofaş Radyatörüdür.

GPU Soğutma Bloğu

Ekran kartlarını su ile soğutmak isteyen kişilerin ilgisini çeken bu bloklar oldukça farklı ve kafa karıştırıcıdır. Ekran kartı markasına ve modeline göre değişen bu blokları burada açıklamayacağım. Çünkü dediğim gibi birçok farklı model var ve hepsini açıklamaya kalkarsam çok uzun olacak. Onun yerine Topic içinde sorulan sorulara cevap vereceğim.

Chipset Soğutma Bloğu

Bloklar hakkında genel bilgileri verdiğimize göre ülkemizde şu anda bulabileceğiniz blokları bir görelim

a) THERMALTAKE CL-W0083



b) Alphacool NexXxoS NB-SLI 1



c) Alphacool NexXxoS NBX-N



d) ZALMAN ZM-NWB1



Bu bloklardan hiçbirini birebir kullanmadım ama görünüşlerine bakılırsa Alphacool NexXxoS NB-SLI 1'den daha fazla verim alabileceğinizi düşünüyorum.

HDD (Sabit disk soğutma bloğu)

Sistemimizde ısınan parçalardan bir diğeride sabit disklerdir. Aşırı ısınma sonucu hatalı veri yazımı ve okuması sonucunda en önemli belgelerinize veda etmeniz içten bile değil. Bunun için su soğutmanızdan hdd'nizinde faydalanmasını sağlamak istiyorsanız aşağıdaki bloklardan birini kullanabilirsiniz.

a) Alphacool HDD3 CU/Plexi Cooler 3,5



b) THERMALTAKE CL-W0082



Pompalar

Su soğutmamızın bir diğer önemli parçası olan pompada sıra. Pompamız, kuracağımız su soğutmayı tamamen besleyebilmeli onun için doğru pompayı seçmek çok önemli. Piyasada ucuza bulabileceğiniz dalgıç tipli Atman pompalar bulunuyor. Kalitesiz işçilik ve kısa bir süre sonra ses çıkarması ayrıca da üzerinde yazan değerleri verememesi nedeniyle ben önermiyorum. Tabi bütçeniz bunlara yetiyor ise yapabileceğimiz pek fazla birşey yok.

Su soğutmada yüksek performans istiyorsanız dalgıç tipli pompaları kullanmamalısınız. Çünkü ısınan pompa suyuda ısıtır ve bu da soğutma performansınızı olumsuz etkiler ama genede dalgıç tipli pompalardan da birkaç örnek vereceğim.

a) Eheim Compact 1000



Su soğutmacılar için klasikleşen pompadır. Kendimde sistemimde aynı pompadan kullanıyorum ve son derece memnunum. Bana göre tek dezavantajı ise suyu ısıtması. Su kabımdaki 7 litrelik suyu ortalama 10 derece ısıtıyor.

b) Eheim AGB Station 1000



c) Laing DDC-Pompa 12V Ultra



Yüksek fiyatı sizin için sorun olmaz ise Laing DDC'yi öneririm.

Su Kabı

Sisteminize uygun su kabını kendiniz yapabilirsiniz. Ben japon pazarından aldığım 8 litre hacme sahip üstü kapaklı bir kovayı kullanıyorum. İsterseniz daha küçük bir kapta kullanabilirsiniz tabiki. Ayrıca Plexy'den de su kabı yapanlar mevcut, oldukça da güzel görünüyorlar. Onun için kaplara yüksek paralar ödemenizi önermiyorum. Size en uygun kabı kendi imkanlarınız ile yapabilirsiniz. Ayrıca su kabındaki su için 1-2 LT arası olması yeterlidir.

Rekorlar ve Hortumlar

Su soğutmanın güvenliğinin en önemli bölümü kullandığınız rekorlar ve hortumlardır. Silikon bazlı yumuşak hortum kullanmanızı öneriyorum. Kıvrılsa bile rekordan çıkma ihtimali daha azdır. Rekor olarakta vidalı sistem değil kelepçeli sistem rekorları kullanmanız daha güvenli olucaktır. Su soğutmanızda kullanmanız gereken hortum en az 10/8 ölçülerinde olmalı ama daha büyük hortum kullanmanız suyun daha hızlı akmasını ve güçlü bir pompanız varsa daha iyi basmasını sağlıyacaktır.

Not: TT'nin bloğundaki rekor sistemi vidalı sistemdir ama Zalman WB4'teki rekor sistemi kelepçeli sistemdir.



Merak ettiğiniz sorular varsa bu başlık altında sorabilirsiniz. Fırsat buldukça yanıtlayacağım. Sizin önerilerinize göre gerekli eklemeleri zamanla yapacağım.